Wyjaśnienie terminów, które pojawiły się w artykule, który odpowiada na pytanie “dlaczego psychoterapia pomaga?”:
- Modalność, nurt, szkoła psychoterapii, model (słowa o podobnym znaczeniu). To sposób pracy psychoterapeuty z pacjentem zgodnie z jego wiedzą teoretyczną i szkołą w jakiej uczył się swojej profesji.
- Model teoretyczny – uporządkowana wiedza psychologiczna, na której opierają się różne interwencje i pomoc psychoterapeutyczna.
- plastyczność mózgu inaczej neuroplastyczność – zdolność tkanki nerwowej w mózgu do tworzenia nowych połączeń. Każde z połączeń zapoczątkowuje zmianę, uczenie się nowych zachowań, czynności, zmianę zachowania, odczuwania i rozumienia.
- Biochemia mózgu – wszystkie składniki chemiczne znajdujące się w mózgu np. hormony, czy białka.
- Czynnościowy rezonans magnetyczny – badanie mózgu, które sprawdza, jak działają poszczególne obszary w mózgu odpowiedzialne za funkcjonowanie człowieka. Do sprawdzanych obszarów zaliczamy takie, które są odpowiedzialne za reakcje, uczenie się, czy emocje. Dzięki temu badaniu można sprawdzić, jak wygląda taki obszar i jak zmienia się pod wpływem różnych oddziaływań leczących.
- Funkcje poznawcze – percepcja, pamięć, mówienie, czytanie, pisanie, reagowanie, skupienie uwagi itd.
Psychoterapia, jako forma pomocy
W internecie i w literaturze naukowej można znaleźć wiele informacji na temat metod psychoterapii. Zwyczajowo porządkuje się podejścia, które często nazywane są modalnościami, czy szkołami psychoterapeutycznymi. Wszystkie modele teoretyczne, czyli wiedza przekazywana na studiach z której korzystają psychoterapeuci w trakcie terapii, wywodzą się z tradycji psychoterapeutycznej kilku szkół. Pacjent może znaleźć specjalistów pracujących w 4 głównych modalnościach: psychoanalitycznej, humanistyczno-egzystencjalnej, poznawczo-behawioralnej i eklektyczno-integratywnej. Sposoby pracy poszczególnych psychoteraputów różnią się, ale mają jeden cel – pomóc pacjentowi, który zgłosił się na terapię. Warto jednak pamiętać, że pacjent w poszukiwaniu odpowiedniego psychoterapeuty może spotkać się z różnymi odłamami głównych 4 nurtów.
Psychoterapia, jako metoda leczenia
Badania nad wynikami psychoterapii pokazały, że jest ona skuteczną formą leczenia. W ujęciu medycznym psychoterapia określana jest, jako metoda leczenia za pomocą technik psychologicznych, które wpływają na stan psychiczny i somatyczny – cielesny pacjenta.
Pacjenci, którzy decydując się z własnej woli rozpocząć proces psychoterapeutyczny, uzyskują istotną poprawę objawów. Trudności, z którymi przychodzą do psychoterapeuty zmniejszają się. Natomiast nowo pojawiające się problemy życiowe, stają się dla nich wyzwaniem, z którym samodzielnie sobie radzą. Z wielu badań wynika, że pacjenci, którzy podejmują swoją psychoterapię osiągają podobne efekty. Nie ma jednak znaczenia, czy będzie pomagał im psychoanalityk, czy psychoterapeuta innej modalności. Warto w tym miejscu zastanowić się, czym dysponuje psychoterapeuta, jako człowiek, że jest w stanie pomóc drugiej osobie bez względu na to, jaką szkołę psychoterapii skończył i jaki nurt reprezentuje.
Istnieją bardzo różne definicje psychoterapii, jednak specjaliści, zgodnie sprowadzają psychoterapię do pomocy. Psychoterapia dzięki swojej strukturze, relacji terapeutycznej, możliwości uruchomienia zmiany w człowieku, może być podstawową formą leczenia w wielu zaburzeniach. Poprawa stanu psychofizycznego pacjenta będzie dobrze widoczna w terapii nerwic, zaburzeniach afektywnych, uzależnieniach, czy zaburzeniach psychosomatycznych. Psychoterapia ma też swoje zastosowanie w chorobach somatycznych – nowotworach, chorobach dermatologicznych i kardiologicznych, którym towarzyszą zaburzenia emocjonalne.
Psychoterapią, czy leki, co jest lepsze?
Psychoterapia uznawana jest za metodę leczenia, która wpływa na poprawę funkcjonowania człowieka. Umożliwia ustąpienie objawów i pozytywnie wpływa na zmianę przeżywania i odczuwania przez pacjentów. Najważniejsze jednak w psychoterapii jest to, że pozwala człowiekowi na nabycie nowych strategii radzenia sobie z przyszłymi trudnościami. Zarówno stosowanie leków psychiatrycznych, jak i bycie w procesie psychoterapeutycznym traktowane są równorzędnie w procesie pomocy pacjentom. Oznacza to, że zarówno leki w połączeniu z psychoterapią, jak i sama psychoterapia są skuteczne dla większości pacjentów.
W połowie lat dziewięćdziesiątych zostały przeprowadzone badania przez niezależną organizację konsumencką Consumer Reports. Wykazały one, że psychoterapia jest równie skuteczna, jak psychoterapia w połączeniu z farmakoterapią. Dało to wielu specjalistom możliwość na łączenie tych dwóch technik, bądź stosowanie ich po kolei w procesie terapeutycznym. Dzięki tym badaniom specjaliści nie obawiają się, że któraś z metod może utrudnić działanie poprzedniej. Trudno jednoznacznie określić, które leczenie jest skuteczniejsze. Niejednokrotnie jeden pacjent cierpiący na depresję poczuje poprawę w swoim funkcjonowaniu już po samej psychoterapii. W innym przypadku i innym nasileniu choroby, pacjent potrzebuje do tego również odpowiednio dobranych leków.
Czy psychoterapia zmienia mózg pacjenta i czy to dobrze?
Mózg człowieka jest plastyczny i zmienia się pod wpływem środowiska i oddziaływań innych osób. Oznacza to, że psychoterapia zmienia mózg za sprawą uczenia się nowych umiejętności i sposobów radzenia sobie z przeciwnościami. Dzięki technikom psychoterapeutycznym pacjenci mogą trenować nowe umiejętności społeczne i pozytywnie kształtować swoją przyszłość. W tym ujęciu psychoterapia rozumiana jest, jako forma ułatwiająca zachodzenie w mózgu procesów kształtujących zmianę. Pacjenci, dzięki psychoterapii pobudzają mózg do budowania nowej “drogi do rozwiązania” wszystkich trudności z jakimi się zmagają.
W trakcie psychoterapiii zmianom ulegają również emocje i to, jak pacjenci interpretują znaczenie tych emocji. Przeformułowanie i zmiana schematów – tego co pacjent myśli, pozostaje w ścisłym związku ze zmianami zachodzącymi w mózgu. Jeżeli mózg się zmienia pod wpływem psychoterapii, to zmienia się to, co i jak pacjent myśli i odczuwa. Sama psychoterapia zmienia mózg na poziomie budowania nowych połączeń nerwowych, tak samo, jak zmieniają to leki. Dlatego w przypadku każdej osoby należy przeanalizować, czy zaproponować pacjentowi samą psychoterapię, czy w połączeniu z lekami.
Zmiany w aktywności mózgu w procesie psychoterapii
Śledząc zmiany aktywności mózgu w przebiegu psychoterapii, stwierdzono wiele pozytywnych efektów w funkcjonowaniu pacjentów. Udowodniony jest również efekt leków w połączeniu z psychoterapią w leczeniu zaburzeń lękowych, w których część mózgu odpowiedzialna za odczuwanie emocji jest zaburzona.
Liczne badania wykazały, że pacjenci, którzy cierpią na depresję i poddali się oddziaływaniom (technikom) psychoterpautycznym, doświadczają poprawy swojego stanu. Następują u nich zmiany w biochemii mózgu, co wskazuje na pozytywny wpływ terapii kognitywno-behawioralnej.
U pacjentów cierpiących na napady paniki stwierdzono poprawę reakcji na słowa i zdania, które są naładowane emocjonalnie. Do takich zdań możemy zaliczyć np. “nie lubię Cię”, “to będzie katastrofa”, “jak zwykle nic Ci się nie uda”. Reakcje pacjentów wróciły do normy, a ich stan się polepszył za sprawą psychoterapii krótkoterminowej psychodynamicznej. Podobnych efektów można się spodziewać stosując dla pacjentów z napadami paniki psychoterapię poznawczo-behawioralną (CBT).
Pozytywny wpływ psychoterapii mierzony za pomocą czynnościowego rezonansu magnetycznego mierzono u pacjentów z lękiem pourazowym (PTSD) i wykazano istotne zmiany w pracy mózgu. Pacjenci z PTSD po psychoterapii byli mniej nerwowi, odczuwali mniejszy lęk i niepokój. Podobnym badaniom poddano pacjentów ze schizofrenią i wyniki ukazały znaczny wzrost uwagi, pamięci i ogólnych funkcji poznawczych, za sprawą treningu poznawczego. Z kolei systemowa terapia małżeńska i krótkoterminowa terapia psychodynamiczna, skutecznie wpływają na zmiany pracy mózgu u pacjentów z natręctwami. Psychoterapia pacjentów z natręctwami (OCD) obniża napięcie oraz reguluje przymusowe wykonanie pewnych czynności.
Co to znaczy, że psychoterapeuta potrafi pomagać?
W psychoterapii możemy znaleźć różnych specjalistów pracujących z pacjentami według wielu metod i modeli. Jednak wszyscy specjaliści zgadzają się, że na efektywność psychoterapii wpływa zarówno psychoterapeuta, jak i sam pacjent. Oprócz stosowanych interwencji psychoterapeutycznych, ważne są predyspozycje psychoterapeuty do udzielania pomocy pacjentowi. Psychoterapeuta powinien być wyposażony w wiedzę teoretyczną i umiejętność zastosowania jej w praktyce z pacjentem. Powinien mieć określone predyspozycje osobiste, które czynią go odpowiednią osobą do skutecznego pomagania zgłaszającym się do niego pacjentom. Na proces pomocy wpływa relacja między pacjentem a terapeutą, emocje, postawy zarówno terapeuty i pacjenta.
Do najważniejszych czynników, które świadczą o tym, że terapeuta jest zdolny do pomocy pacjentom należą czynniki specyficzne psychoterapeuty i czynniki niespecyficzne. Do specyficznych czynników zaliczamy to, w jakim nurcie pomocy psychoterapeuta pracuje. Możemy wyróżnić cztery główne nurty wspominane już wcześniej tj. Psychoanaliza, nurt poznawczo-behawioralny, humanistyczno-egzystencjalny i eklektyczno-integratywny. Każdy z nich charakteryzuje się innymi metodami pracy i specyfiką kontaktu terapeuty z pacjentem. Niespecyficzne czynniki to wspólne obszary pracy, które dotyczą wszystkich terapeutów bez względu na to w jakim nurcie pracują. Do niespecyficznych czynników zaliczamy doświadczenia terapeuty, które pomagają mu pracować z pacjentami. Sposób, w jaki terapeuta prezentuje się pacjentowi, jaką energię wprowadza na sesję, sposób wypowiadania, ton głosu i mimika. Kolejnym czynnikiem niespecyficznym jest przestrzeń, którą psychoterapeuta tworzy w swoim gabinecie, a jeżeli są to sesje online, to sposób i organizacja czasu takich spotkań.
W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że wiele zależy od samorozwoju specjalisty. Ważne jest, jaką wiedzę ma specjalista, czy umie ją zastosować w praktyce. Istotne jest, czy ciągle się dokształca, uczęszcza na własną terapię, poddaje się superwizji. Wszystkie wymienione czynności są dobrym przygotowaniem do udzielania profesjonalnej pomocy. Dla pacjentów nierzadko w pierwszej kolejności rzucają się w oczy cechy fizyczne psychoterapeuty. Pacjenci zwracają uwagę na reakcje malujące się na twarzy psychoterapeuty. Wyjątkowo ważne według pacjentów są zrozumienie i empatia, które wyczuwają u psychoterapeuty, a to pozwala na zaakceptowanie terapeuty. Zarówno czynniki specyficzne, jak i niespecyficzne są ważne i nie powinny być pomijane ani przez terapeutów, ani przez pacjentów szukających pomocy.
Podsumowanie
Mimo, że jest wiele definicji psychoterapii, możemy ją sprowadzić do jednego słowa – pomoc. Dzięki regularnym spotkaniom z psychoterapeutą pacjenci mogą osiągnąć zmianę w procesie psychoterapeutycznym. Zmiana może nastąpić na wielu poziomach:
- Zmienią się ich zachowania, znikną objawy, pojawią się nowe nawyki, dzięki procesowi uczenia się.
- Zmienią się relacje z innymi ludźmi, obniży się napięcie wywołane nieporozumieniami, zmniejszą się konflikty. Wzrośnie dzięki temu zaufanie do innych ludzi i do siebie samego, a także polepszy się komunikacja.
Dzięki psychoterapii pacjent nauczy się zauważać, czego potrzebuje. Będzie potrafił odpowiedzieć sobie na pytanie, czy to co robi w życiu go uszczęśliwia, czy robi to wyłącznie z przymusu. Psychoterapia, jako metoda leczenia “uczy, jak żyć po swojemu”.
Skąd o tym wiem – bibliografia
Bomba, J. (2012). Czy to możliwe, żeby psychoterapia nie zmieniała mózgu? Psychoterapia 1 (160), s. 5-11.
Czabała, J. (2009). Czynniki leczące w psychoterapii. Warszawa: PWN.
Dudek, D. (2010). Psychoterapia w swietle neuronauki. Wszechświat, 111 (01-03), s. 17-22.
Feltham, C., Horton, I. (2013). Psychoterapia i Poradnictwo 1. Sopot: GWP.
Kleszcz-Szczyrba, R. (2010). “Pomagać sobie”. Rozważania na temat czynników niespecyficznych w psychoterapii związanych z osobą terapeuty. Psychoterapia, 4, s. 61-72.
Sterna, W., Sterna, A. (2016). Psychoterapia a farmakoterapia – czy można je łączyć? Psychiatria, 13(2), s. 84-91.
